ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΩΝ CWVI ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΤΟΥΣ ΑΝΑΓΚΩΝ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟ

Η οπτική αναπηρία ορίζεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ, 2023) ως μείωση ή περιορισμός της οπτικής οξύτητας ή/και του οπτικού πεδίου.

Νομικά, τυφλό θεωρείται το άτομο του οποίου η όραση, ακόμη και με οπτικό βοήθημα, όπως γυαλιά, είναι 20/200 ή λιγότερο στο μάτι που βλέπει καλύτερα. Επιπλέον, τα άτομα με όραση περίπου 20/70 έως 20/200 ονομάζονται άτομα με χαμηλή όραση (Lee, Gurnani, & Mesfin, 2025). Εκτιμήσεις έδειξαν, ότι 217 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως έχουν μέτρια έως σοβαρή οπτική αναπηρία και περίπου 36 εκατομμύρια είναι τυφλοί (Oleszkiewicz, Pisanski, & Sorokowska, 2017).

Για περισσότερες πληροφορίες, διαβάστε το Βιβλίο με Καλές Πρακτικές για Συμμετοχή Παιδιών με Προβλήματα Όρασης σε Αθλητικές Δραστηριότητες.

Τα παιδιά με προβλήματα όρασης συχνά αντιμετωπίζουν σημαντικά εμπόδια στη συμμετοχή τους σε σωματική δραστηριότητα και αθλητισμό. Οι προκλήσεις αυτές μπορεί να οδηγήσουν σε κοινωνική απομόνωση, μειωμένη σωματική ανάπτυξη και αυξημένο κίνδυνο αποκλεισμού από ομαδικές δραστηριότητες.

Παρόλο που έχουν εισαχθεί αρκετές πρωτοβουλίες για την προώθηση της ένταξης μέσω της προσαρμοσμένης φυσικής αγωγής και των ειδικών αθλητικών προγραμμάτων, εξακολουθεί να υπάρχει έλλειψη ολοκληρωμένης έρευνας για την αξιολόγηση των επιπτώσεών τους, ιδίως υπό το πρίσμα των αλλαγών, που επέφερε η πανδημία COVID-19.

Μια μελέτη ανασκόπησης, που διεξήχθη από τους Alcaraz-Rodríguez V και συν. (2021), είχε ως στόχο να παράσχει ουσιαστικά στοιχεία σχετικά με τα χαρακτηριστικά και την αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων, που έχουν σχεδιαστεί για την ένταξη ατόμων με προβλήματα όρασης σε φυσικές δραστηριότητες και αθλήματα, υπογραμμίζοντας την επείγουσα ανάγκη για ανταλλαγή γνώσεων στον τομέα αυτό. Τα βασικά ευρήματα αποκάλυψαν, ότι τα προγράμματα αυτά βελτιώνουν την αυτοαντίληψη των ατόμων με αναπηρία, προάγουν τις κοινωνικές δεξιότητες και την υγεία και ενισχύουν την κοινωνική αξία των ατόμων με αναπηρία στις κοινότητές τους.

Μεταξύ των γενικών συμπερασμάτων ήταν η ανάγκη για εξειδικευμένη κατάρτιση, η σημασία της κοινωνικής ένταξης και η ενεργός εμπλοκή των ατόμων με προβλήματα όρασης στο περιβάλλον τους, καθώς και η αύξηση των επιπέδων σωματικής δραστηριότητάς τους.

Συνήθεις παρανοήσεις σχετικά με τα CWVI στον αθλητισμό

“Τα τυφλά παιδιά δεν μπορούν να αθλούνται… μπορούν;”

Ένα από τα πιο επίμονα εμπόδια είναι η λανθασμένη αντίληψη, ότι τα παιδιά με τύφλωση ή οπτική αναπηρία δεν μπορούν να συμμετάσχουν στον αθλητισμό. Αυτή η πεποίθηση συχνά προέρχεται από έλλειψη κατανόησης και έκθεσης, παρά από πραγματικούς περιορισμούς.

Άλλοι κοινοί μύθοι περιλαμβάνουν:

• Έχουν περιορισμένο συντονισμό και επομένως δεν μπορούν να ανταγωνιστούν. Τα άτομα με προβλήματα όρασης αντιμετωπίζουν συχνά διαφορετικού βαθμού προβλήματα συντονισμού, που επηρεάζουν την ικανότητά τους να αθλούνται. Μια μελέτη (Rutkowska et al., 2016) διεξήχθη για την αξιολόγηση του αμφίπλευρου συντονισμού σε παιδιά και εφήβους με οπτική αναπηρία, ηλικίας 7 έως 18 ετών, σε σύγκριση με τους βλέποντες συνομηλίκους τους. Η έρευνα είχε επίσης ως στόχο να εξετάσει την πιθανή επίδραση του φύλου και της ηλικίας στον συντονισμό. Τα αποτελέσματα έδειξαν, ότι η σημαντική οπτική αναπηρία και η πλήρης απουσία οπτικών εισροών είχαν αρνητικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη του αμφίπλευρου συντονισμού. Ωστόσο, δεν βρέθηκαν σημαντικές διαφορές με βάση το φύλο ή την ηλικία.

• Αναπτύσσουν αυτόματα αντισταθμιστικές ικανότητες, όπως αυξημένη ακοή ή χωρική αντίληψη. Η έλλειψη οπτικής εμπειρίας μπορεί να οδηγήσει είτε σε αισθητηριακή αντιστάθμιση είτε σε αποτυχία βαθμονόμησης, ανάλογα με τη φύση του σχετικού γνωστικού έργου. Αξίζει να σημειωθεί, ότι τα τυφλά άτομα μπορεί να επιδεικνύουν αντιληπτικές και γνωστικές ικανότητες που είναι εφάμιλλες – ή και ανώτερες – από εκείνες των βλέποντων ατόμων, βασιζόμενα περισσότερο στις υπόλοιπες αισθήσεις τους. Αυτό υποστηρίζει την “αντισταθμιστική” υπόθεση της νευροπλαστικότητας. Εάν αυτές οι προσαρμοστικές συμπεριφορές συνδέονται στενά με αλλαγές στη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου, τότε τα στοιχεία αυξημένων μορφολογικών αλλαγών, όπως μεγαλύτερος όγκος φαιάς ουσίας ή δομική υπερτροφία, και ενισχυμένης συνδεσιμότητας, συμπεριλαμβανομένων των προβολών της λευκής ουσίας και της λειτουργικής συνδεσιμότητας, μπορεί να υποδηλώνουν πιο αποτελεσματική και καλά οργανωμένη επεξεργασία τόσο εντός όσο και μεταξύ των περιοχών του εγκεφάλου. Από αυτή την άποψη, η νευροπλαστικότητα θεωρείται, ότι ενισχύει τον συντονισμό μεταξύ των λειτουργικών συστημάτων, οδηγώντας τελικά σε καλύτερη απόδοση των καθηκόντων. Από την άλλη πλευρά, οι μειωμένες αντιληπτικές ικανότητες ή απουσία αντισταθμιστικών μηχανισμών θα υποστήριζαν την υπόθεση της “γενικής απώλειας” (Bauer et al., 2017).

• Ο αθλητισμός μπορεί να είναι μόνο ανταγωνιστικός, αντί να επικεντρώνεται στη διασκέδαση, την υγεία ή την ανάπτυξη δεξιοτήτων.

Στην πραγματικότητα, τα παιδιά με προβλήματα όρασης μπορούν να συμμετέχουν σε ένα ευρύ φάσμα αθλητικών και σωματικών δραστηριοτήτων, ιδίως όταν οι δραστηριότητες αυτές είναι κατάλληλα προσαρμοσμένες. 

Η συμμετοχή δεν ενισχύει μόνο τη σωματική ικανότητα, αλλά προάγει επίσης τη συναισθηματική ανθεκτικότητα, την ανεξαρτησία και μια ισχυρότερη αίσθηση ταυτότητας και “ανήκειν”.

Το να ακούτε “μπορείτε” αντί για “δεν μπορείτε” μπορεί να αποτελέσει ισχυρό κίνητρο. Κάθε μικρή επιτυχία βοηθά στην οικοδόμηση αυτοπεποίθησης κι ενισχύει την πίστη του παιδιού στις δυνατότητές του.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να προσαρμόσετε τα αθλήματα για τα CWVI.

Τα προγράμματα φυσικής αγωγής και αθλητισμού μπορούν να τροποποιηθούν με απλούς αλλά αποτελεσματικούς τρόπους, ώστε να συμπεριλάβουν παιδιά με προβλήματα όρασης:

• Χρησιμοποιήστε εξειδικευμένο εξοπλισμό και ακουστικό εξοπλισμό, όπως μπάλες με κουδούνια στο εσωτερικό τους.
• Αντικαταστήστε τις τυπικές μπάλες με επιλογές με έντονα χρώματα και υψηλή αντίθεση.
• Σημειώστε τα όρια του γηπέδου ή με ταινία υψηλής αντίθεσης για μεγαλύτερη ορατότητα.
• Εισάγετε μη ανταγωνιστικές δραστηριότητες. όπως η γιόγκα ή ο χορός, που εστιάζουν στην κίνηση και το ρυθμό.
• Χρησιμοποιήστε βλέποντες οδηγούς για περπάτημα ή τρέξιμο, με λεκτική επικοινωνία ή συστήματα πρόσδεσης.
• Δημιουργήστε διαδρομές εμποδίων πλούσιες σε αισθητηριακές λειτουργίες, χρησιμοποιώντας ασφαλή υλικά, όπως “μακαρόνι” πισίνας, επιφάνειες αφής και διαδρομές με απλωμένο αφρό.

Με προσεκτικές τροποποιήσεις και πρακτικές χωρίς αποκλεισμούς, ο αθλητισμός μπορεί να γίνει ένα μεταμορφωτικό εργαλείο για τα παιδιά με προβλήματα όρασης, υποστηρίζοντας όχι μόνο τη σωματική τους ανάπτυξη, αλλά και την κοινωνική, συναισθηματική και γνωστική τους ανάπτυξη .

Περισσότερες πληροφορίες: Guide Dogs, Physical Education and sport for children with low vision or blindness.